Til varnar launaþakinu
Launaþakið er í umræðunni þessa dagana, frekar á neikvæðan hátt. Umræðan er kannski að verða “þreytt” en mig langar engu að síður að koma launaþakinu til varnar, ef svo má segja, fyrst og fremst vegna þess að það hefur að mínu mati ekki notið sannmælis. Þessi pistill átti upphaflega að vera stuttur, en lengdist óvart....þeir sem hafa tíma og þolinmæði geta kannski klórað sig í gegnum hann :)
Launaþakið varð til eftir heljarinnar pælingar
Körfuboltamenn eru stöðugt að pæla í keppnisfyrirkomulagi, fjölda Kana og alls konar slíkum hlutum. Á ársþingi 2002 var skipuð þriggja manna nefnd til að gera tillögur um reglugerð um úrvalsdeild. Þrjú mál voru ofarlega í hugum manna, (1) amerískir Kanar og íslenskir Kanar, (2) fjöldi liða í úrvalsdeild og (3) ýmsar reglur um framkvæmd leikja, þar var m.a. litið til “súperlígu” í Noregi (sem hefur reyndar verið lögð niður í upprunalegri mynd, en það er önnur saga).
Þessi nefnd fundaði og pældi og gerði skoðanakannanir og pældi meira og ræddi við valinkunna sérfræðinga og alles. Niðurstaðan voru hugmyndir um “reglugerð um þátttöku í úrvalsdeild”, þar sem launaþak var kynnt til leiks í fyrsta skiptið, auk margra annarra atriða. Ein viðamesta breytingin var sú að fjöldi erlendra leikmanna (Kana) var ekki takmarkaður, eingöngu launin.
Nefndin skilaði stjórn KKÍ hugmyndum sínum, en þær tóku breytingum í meðförum stjórnar og lentu inni á þingi á Stykkishólmi vorið 2003. Þar var reglugerðin samþykkt í meginatriðum og stjórn KKÍ falið að klára útfærslu hennar um sumarið. Launaþakið öðlaðist líf. Menn vissu að reglugerðin var síður en svo fullkomin en almennt voru menn sammála um að hún væri spor í rétta átt. Jafnframt var mönnum ljóst að reglugerðin myndi líklega þróast og breytast í kjölfar reynslunnar.
Ári síðar voru samþykktar nokkrar breytingar á reglugerðinni, sú helsta var að fjöldi Kana var takmarkaður við tvo, en auk þess voru gerðar tæknilegar breytingar á nokkrum atriðum varðandi launaþakið. Á þinginu á Selfossi vorið 2004 kom fram almenn ánægja með reglugerðina og launaþakið, þó allir hafi ekki verið sammála um einstök tæknileg atriði. Því má við bæta að reglugerðin inniheldur ýmis önnur atriði en launaþakið, t.d. varðandi samvinnu við fjölmiðla og framkævmd leikja.
Hvernig virkar launaþakið?
Launaþakið heimilar hverju félagi að greiða leikmönnum 500 þús. kr. á mánuði í laun. Þar af mega að hámarki 300 þús. kr. fara til greiðslu til erlendra leikmanna (Kana). Evrópskir leikmenn gilda sem íslenskir. Auk beinna peninga eru hlunnindi einnig talin til launa, sbr. ef félag útvegar leikmanni fæði eða húsnæði honum að kostnaðarlausu. Slík hlunnindi eru þó ekki talin með hjá Könum.
Ef leikmaður fær greitt fyrir að þjálfa yngri flokka skal greiðslan fyrir þá þjálfun falla undir launaþakið, en þakið hækkar að sama skapi. Þó má eingöngu hækka launaþakið um 100 þús. kr. vegna þjálfunar yngri flokka. Þjálfari m.fl. fellur ekki undir launaþak, nema hann sé jafnframt leikmaður, en í slíku tilfelli hækkar launaþakið um 50 þús. kr. Ef leikmaður þjálfar m.fl. kvenna skal greiðslan einnig falla undir launaþakið, en þakið hækkar að sama skapi, að hámarki um 50 þús. kr. Púff, soldið flókið kannski.
En í grófum dráttum má segja að þakið geti mest verið 700 þús. kr. ef leikmenn eru jafnframt þjálfarar yngri flokka og mfl. ka. og kv. Hjá Keflavík er þakið t.d. 550 þús. kr. (Sverrir þjálfar mfl.kv.) en hjá Snæfelli er það 600 þús. (að því er ég best veit).
Tilgangurinn er göfugur
Nú kunna menn að spyrja (og réttilega), hvers vegna er verið að takmarka þau laun sem félag má borga? Eru stjórnarmenn ekki fullfærir um að meta hvað þeir geta greitt?
Þessari spurningu verður maður að svara játandi. Stjórnendum er vel treystandi til að meta aðstæður. Engu að síður hafði það ítrekað gerst á undanförnum árum og áratugum að kostnaður við rekstur deilda hafði farið illilega úr böndunum, svo illa að skuldir voru að sliga margar deildir og mörg félög. Þetta átti við í fótbolta, handbolta og körfubolta. Stærsti kostnaðarliðurinn var ávallt laun.
Umræðan um fjárhagsstöðu íþróttafélaga var í hámæli fyrir nokkrum árum og menn spurðu sjálfa sig hvernig gat þetta gerst? Ástæðan er sú að metnaðurinn er mikill hjá félögunum og í mörgum tilfellum ber hann skynsemina ofurliði. Menn telja sig geta greitt svo og svo mikið fyrir Kana og svo og svo mikið fyrir hitt og þetta. En því miður láta tekjurnar oft á sér standa og niðurstaðan er oft tap og skuldasöfnun. Þetta er reynsla sem æði margir stjórnarmenn þekkja.
Launaþakið er sett til höfuðs kostnaði. Félög koma sér saman um að halda kostnaði niðri og koma þannig í veg fyrir að launakostnaður fari úr böndum. Tilgangurinn er því augljós, hann er sá að halda kostnaði í skefjum.
Ekki forræðishyggja
Fram hefur komið í umræðu að sumir virðast telja að KKÍ sé “vondi karlinn” sem setji launaþak á liðin og reyni síðan allt sem það getur til að hanka þau. Ekkert gæti verið fjarri sannleikanum. Félögin sjálf sömdu reglugerðina um launaþakið og samþykktu sjálf að sett yrði á laggirnar eftirlitsnefnd til að fylgjast með gangi mála. Allt tal um KKÍ í þessu sambandi er út í hött. Félögin bjuggu til launaþakið.
Allir geta farið framhjá launaþakinu...ef þeir vilja
Mönnum er tíðrætt um að launaþakið sé bara “prump” þar sem hvert félag geti farið framhjá því ef því hentar, t.d. með svörtum greiðslum eða með því að láta eitthvert fyrirtæki greiða launin o.s.frv. Ég skil ekki þessa hugsun. Það er nefnilega hægt að brjóta flest lög og flestar reglur ef menn ætla sér það. Hvað eru margir sem svíkja undan skatti á Íslandi? Hvað eru margir sem aka ölvaðir eða of hratt? Menn afnema ekki lög og reglur af því að menn geta brotið þau. Nei, við ætlumst til og gerum ráð fyrir því að menn fari eftir þeim.
Reglurnar eru settar að vel athuguðu máli, þær eru ekki eitthvað bull út í bláinn, því þá hefðu þær aldrei verið samþykktar. Vitlausar reglur hefðu aldrei komist tvisvar í gegnum ársþing KKÍ, bæði skiptin eftir langa og stranga umræðu. Stóra málið er að við verðum að ætla stjórnarmönnum að fara eftir þeim reglum sem þeir samþykkja. Reglunum var ekki þröngvað oní kokið á félögunum, þau samþykktu þær sjálf.
Við höfum eftirlitsnefnd til að skoða málin og fylgjast með. Hún er skipuð vönduðum mönnum og getur kafað ansi djúpt ef henni þykir það viðeigandi. En fyrst og fremst höfum við heiðarlega stjórnarmenn sem eru vandir að virðingu sinni. Hver vill brjóta reglur? Sá sem verður uppvís að því að hafa viljandi brotið svona reglur á ekki heima í okkar körfuboltasamfélagi. Ég vil taka fram að ég ætla engum að brjóta eða hafa brotið þessar reglur viljandi og er t.d. handviss um að brot Snæfells stafi af misskilningi, en ekki ásetningi.
Talandi um Snæfell, þá var þeirri spurningu varpað fram hvernig gæti á því staðið að félagið gæti farið af stað í keppni ef það væri yfir launaþaki, af hverju var ekki tékkað á félögunum í upphafi leiktíðar? Svarið við þessari spurningu er einfalt. Það er gert ráð fyrir því að menn séu undir þakinu, þeir bera ábyrgð á því sjálfir.
Kanar og Kanar og ekki Kanar
Veigamikill þáttur af reglugerðinni um úrvalsdeild varðar fjölda Kana. Umræðan um fjölda Kana er ávallt lifandi, rétt eins og umræðan um keppnisfyrirkomulagið. Árið 1974 (ef ég man rétt) voru Kanar leyfðir í fyrsta skiptið þegar þeir Jimmy Rogers og Curtis Carter komu til landsins. Níu árum síðar þótti mönnum rétt að hvíla Kanana og voru þeir bannaðir í sex ár, frá 1983 til 1989, þegar Sandy James kom fljúgandi til Kef sællar minningar. Einn Kani á lið var síðan normið til 2003 þegar fjöldi Kana var gefinn frjáls í eitt ár, en nú eru leyfðir tveir. Fyrir utan Kanana hefur fjöldi evrópskra leikmanna komið sem ekki hafa þó sett mark sitt á körfuna svo heitið geti.
En einn annar “flokkur” manna hefur haft mikið að segja. Nokkrum af bestu Könum sem komu til landsins áskotnaðist íslenskt ríkisfang og í kjölfarið voru þeirra lið með tvo Kana (getulega séð) þótt þau væru aðeins með einn (lagalega séð). Þetta skipti máli. Lið eins og Njarðvík og Keflavík með Brenton eða Damon innanborðs sem Íslending voru komin í ansi sterka stöðu. Þetta ýtti undir umræðuna um að fjölga Könum. Inn á milli var alltaf af og til umræða um að banna Kana aftur, en slíkar tillögur fengu aldrei hljómgrunn.
Í dag erum við með tvo Kana i liðunum. Að mínu mati hefur umræðan um Kana marga vinkla og allir eiga þeir rétt á sér. Þetta snýst t.d. um fjárhag, þróun íslensku leikmannanna og þátttöku í Evrópukeppnum. Hér er auðvelt að hafa mismunandi skoðanir, flestir eru á því að rétti fjöldinn sé einn eða tveir, og sýnist sitt hverjum. Þar sem þátttaka í Evrópukeppni er mér ofarlega í huga um þessar mundir hallast ég að því að tveir sé rétta talan. Aðalatriðið er þó að hvort sem við höfum einn eða tvo Kana (eða fleiri), þá breytir það engu um grundvallarprinsippin í launaþakinu.
Hver er reynslan af launaþakinu?
Í stuttu máli má segja að launaþakið þjóni tilgangi sínum vel, þ.e.a.s. þegar horft er til kostnaðar. Félögum er einfaldlega óheimilt að kosta miklu til. Þetta á ekki síst við um Kana, en það er margsannað mál að með tilkomu launaþaksins stórlækkuðu laun Kananna. Áður fyrr voru menn hræddir við að ná ekki í almennilegan leikmann nema greiða dágóðar fúlgur, en nú hefur reynslan sýnt svo ekki verði um villst, að frábærir leikmenn eru tilbúnir að koma til landsins fyrir mun færri dollara. Þar að auki hefur jú dollarinn lækkað en það er önnur saga og flokkast undir heppni.
En fylgifiskar launaþaksins eru ekki bara jákvæðir. Margir hafa horn í síðu þess og telja það slæmt eingöngu vegna þess að unnt sé að svindla á því. Einnig kallar þakið á eftirlitsvinnu og gerir auknar kröfur á félögin um fjárhagslegar upplýsingar. Hvort það er jákvætt eða neikvætt verður hver um sig að meta. Sérlega neikvætt er náttúrulega þegar félag eins og Snæfell brýtur reglur um launaþak vegna misskilnings. Það er leiðinlegt, ekki síst vegna þess að það bitnar á liði þeirra, allt vegna misskilnings. Neikvætt er umtalið sem verður þegar upp kemst um brot, ekki síst vegna þess að í kjölfarið hefur skuldinni verið skellt á launaþakið sem er í sjálfu sér fráleitt. Vil í því sambandi lýsa undrun minni á því hve ófeimnir menn hafa verið við að gagnrýna launaþakið, ekki síst fulltrúar félaga sem í tvígang hafa samþykkt það!
Neikvætt er líka, að minnsta kosti í þróunarferlinu, að það muni taka tvö til þrjú ár að finna réttu formúluna. Nægir þar að benda á meðferð þjálfunar yngri flokka. Sumir segja að þjálfun yngri flokka komi þessu ekkert við og því ætti að halda slíkum greiðslum utan við þakið. Aðrir segja að ef þjálfun yngri flokka er ekki talin með þá verði leikmönnum bara greitt fyrir að þjálfa, jafnvel fyrir að vera aðstoðarþjálfarar, en fái lítið sem ekkert fyrir að spila, og þannig hverfi í raun allt kostnaðaraðhald úr launaþakinu. Ég er á því að það sé rétt. Allar greiðslur sem leikmanni berast frá því félagi sem hann leikur fyrir verða að vera með í dæminu. Þó er ég fús til að viðurkenna að þetta atriði þarfnast sérstakrar endurskoðunar.
Að lokum
Það er mín skoðun að launaþakið og reglugerðin um úrvalsdeildina séu og verði körfuboltanum til framdráttar, sérstaklega til lengri tíma litið. Vissulega er reglugerðin ekki fullkomin, en það var alltaf ljóst að sníða þyrfti agnúa af henni hægt og rólega. Hér er um byltingarkennda framkvæmd að ræða, eitthvað sem tekur tíma að þróast. Mikilvægt er að menn standi vörð um kerfið því þegar öllu er á botninn hvolft þá mun körfuboltinn græða á þessu, félögin verða sterkari og leikmennirnir líka. Við þurfum í sameiningu að laga kerfið til og bæta það eftir bestu getu, en megum ekki láta einstök tilvik, hversu óheppileg sem þau eru, verða til þess að við gefumst upp. Það kæmi mér ekki á óvart ef aðrar íþróttagreinar myndu feta í fótspor körfunnar eftir nokkur ár. Ég er nefnilega hræddur um að ef launaþakið verði afnumið þá taki fjármálastjórn félaganna stórt skref aftur á bak og þar með öll körfuboltahreyfingin. En svo má náttúrulega vel vera að ég hafi rangt fyrir mér . . .
Með kveðju til allra stjórnamanna, leikmanna og unnenda körfuboltans á Íslandi
Hrannar Hólm
